Homocysteina – wskaźnik zdrowia, o którym mówi się coraz częściej

Współczesny styl życia coraz częściej w negatywny sposób odbija się na zdrowiu. Niewłaściwa dieta, stres i brak ruchu sprzyjają rozwojowi poważnych zaburzeń metabolicznych, które przez długi czas mogą rozwijać się w ukryciu. Jednym z takich sygnałów jest podwyższony poziom homocysteiny – aminokwasu, którego nadmiar zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i neurodegeneracyjnych.

Czym właściwie jest homocysteina

Homocysteina to aminokwas, który powstaje w organizmie jako produkt uboczny przemiany metioniny, czyli aminokwasu obecnego w mięsie, rybach, nabiale czy jajach. Pełni kluczową funkcję w licznych szlakach biochemicznych, jednak jej podwyższone stężenie wiąże się z ryzykiem poważnych zaburzeń zdrowotnych.

Jak wygląda metabolizm homocysteiny?

Utrzymanie prawidłowego poziomu homocysteiny odbywa się za pośrednictwem dwóch szlaków metabolicznych. Aminokwas ten może zostać przekształcony z powrotem w metioninę – proces ten nazywa się remetylacją i wymaga obecności kwasu foliowego w aktywnej formie oraz witaminy B12. W wątrobie istnieje też alternatywny szlak, w którym zamiast kwasu foliowego używana jest betaina powstająca z choliny.

Drugim możliwym kierunkiem jest szlak transsiarkowy, w którym homocysteina zamienia się w cysteinę, a kluczową rolę w tym procesie odgrywa witamina B6.

Jeśli w diecie brakuje tych witamin, metabolizm nie przebiega sprawnie i homocysteina zaczyna się kumulować we krwi.

Skąd bierze się podwyższona homocysteina

Na stężenie homocysteiny wpływa wiele czynników, zarówno modyfikowalnych jak i niemodyfikowalnych. Do tych drugich należą czynniki genetyczne, takie jak polimorfizm genu MTHFR, który upośledza wykorzystanie kwasu foliowego.

Jednym z najważniejszych modyfikowalnych czynników jest sposób odżywiania. Dieta uboga w kwas foliowy, witaminę B6 czy B12 sprzyja nadmiernemu gromadzeniu się homocysteiny. Osoby stosujące dietę wegańską, które nie suplementują witaminy B12, są szczególnie narażone na wzrost tego aminokwasu. Wpływ mają także choroby przewlekłe, w tym niewydolność nerek czy niedoczynność tarczycy, a także stosowanie niektórych leków, na przykład metotreksatu czy preparatów przeciwpadaczkowych. Styl życia również odgrywa znaczącą rolę – palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, mała aktywność fizyczna oraz otyłość to elementy, które sprzyjają podwyższonemu poziomowi homocysteiny.

Homocysteina a choroby cywilizacyjne

W ostatnich latach homocysteina zyskała szczególne zainteresowanie naukowców ze względu na swoje powiązania z chorobami cywilizacyjnymi. Podwyższone stężenie wiąże się przede wszystkim z ryzykiem chorób układu sercowo-naczyniowego. Hiperhomocysteinemia uszkadza śródbłonek naczyń, nasila stres oksydacyjny i stan zapalny, a także sprzyja powstawaniu zakrzepów. Wszystko to może prowadzić do rozwoju miażdżycy, choroby wieńcowej, zawału serca czy udaru mózgu.

Nie bez znaczenia jest również wpływ homocysteiny na układ nerwowy. Coraz więcej badań wskazuje, że jej nadmiar może przyczyniać się do zaburzeń poznawczych, problemów z pamięcią, a nawet do rozwoju choroby Alzheimera czy Parkinsona.

Utrzymująca się hiperhomocysteinemia obserwowana jest także u osób z przewlekłą chorobą nerek, cukrzycą typu 2 czy zespołem metabolicznym, a więc schorzeniami typowymi dla współczesnego stylu życia. W literaturze opisuje się także potencjalny związek między podwyższonym poziomem tego aminokwasu a zwiększonym ryzykiem osteoporozy i złamań.

Normy laboratoryjne

Badanie stężenia homocysteiny wykonuje się w surowicy krwi na czczo. Za wartości prawidłowe u dorosłych uznaje się zwykle zakres od około 5 do 15 µmol/L (mikromoli na litr). Gdy wynik przekracza 15 µmol/L, mówi się o hiperhomocysteinemii. Warto podkreślić, że normy referencyjne mogą się minimalnie różnić między laboratoriami, dlatego zawsze należy je interpretować w kontekście zaleceń danego ośrodka diagnostycznego oraz stanu zdrowia pacjenta. Wyjątkowo wysokie poziomy, sięgające nawet powyżej 100 µmol/L, spotyka się w rzadkich chorobach genetycznych takich jak homocystynuria czy też w ciężkiej niewydolności nerek.

Jak obniżyć poziom homocysteiny

Podstawą jest dieta bogata w składniki niezbędne do jej prawidłowego metabolizmu. Zielone warzywa liściaste, takie jak szpinak czy jarmuż, to świetne źródło folianów. Witaminę B12 znajdziemy w rybach, mięsie, jajach i produktach mlecznych, natomiast jej brak u osób na diecie roślinnej powinien być uzupełniany suplementacją. Witamina B6 obecna jest w pełnoziarnistych produktach zbożowych, bananach, ziemniakach czy orzechach. Warto pamiętać także o cholinie i betainie, które znajdują się między innymi w jajach i burakach.

Cennym wsparciem może się okazać suplementacja kluczowych dla utrzymania odpowiedniego poziomu homocysteiny składników:

• witamin z grupy B (B6, B9, B12) – odgrywają kluczową rolę w metabolizmie homocysteiny. Ich niedobór sprzyja jej gromadzeniu się w organizmie, natomiast odpowiednia podaż z diety lub suplementów pomaga utrzymać jej stężenie na prawidłowym poziomie, co przekłada się na obniżenie ryzyka udaru i zawału serca;
• betainy – wspomaga proces remetylacji homocysteiny do metioniny;
• choliny – podobnie jak betaina uczestniczy w cyklu metylacji, wspierając prawidłowe przemiany homocysteiny.

Czy warto badać homocysteinę profilaktycznie?

Oznaczanie homocysteiny nie należy jeszcze do rutynowych badań wykonywanych u wszystkich pacjentów. Najczęściej zleca się je osobom:

• z chorobami układu krążenia;
• po przebytym udarze mózgu;
• z przewlekłą niewydolnością nerek;
• w diagnostyce niedoborów witaminy B12 i kwasu foliowego.

Badanie może być także przydatne u osób z grupy ryzyka, czyli palaczy, pacjentów z otyłością lub osób stosujących restrykcyjne diety eliminacyjne. W przypadku osób zdrowych, które dbają o urozmaicone odżywianie i aktywność fizyczną, profilaktyczne badanie homocysteiny nie zawsze jest konieczne, choć może stanowić element szerszej diagnostyki stylu życia.

Podsumowanie

Homocysteina to aminokwas, który w odpowiednich ilościach jest naturalnym elementem metabolizmu, jednak w nadmiarze staje się czynnikiem ryzyka dla wielu chorób cywilizacyjnych. Utrzymanie jej w prawidłowym zakresie zależy przede wszystkim od podaży witamin z grupy B i prowadzonego stylu życia. Warto więc traktować dbanie o prawidłowy poziom homocysteiny jako element szerszej profilaktyki, obejmującej aktywność fizyczną, zdrowe odżywianie i rezygnację z używek.

Piśmiennictwo:

• Zhu X., Wei J., Li J. i wsp.: The causal role of homocysteine in multiple diseases: a systematic review of Mendelian randomization studies. Nutr Metab (Lond), 2025, 22, https://doi.org/10.1186/s12986-025-00933-0
• Herrmann W., Herrmann M.: The controversial role of HCY and vitamin B deficiency in cardiovascular diseases. Nutrients, 2022, 14, doi: 10.3390/nu14071412
• Kataria N., Yadav P., Kumar R. i wsp.: Effect of vitamin B6, B9, and B12 supplementation on homocysteine level and cardiovascular outcomes in stroke patients: a meta-analysis of randomized controlled trials. Cureus, 2021, 13, doi: 10.7759/cureus.14958
• McCaddon A., Miller J. W.: Homocysteine – a retrospective and prospective appraisal. Front Nutr, 2023, 10, https://doi.org/10.3389/fnut.2023.1179807