Niedobór witaminy D u dzieci - objawy i konsekwencje zdrowotne

Niedobór witaminy D jest jednym z najczęściej występujących niedoborów w populacji, a według niektórych źródeł może dotyczyć nawet 90% Polaków. Odpowiednia podaż witaminy D jest szczególnie istotna u dzieci, które potrzebują cholekalcyferolu do wzrostu i rozwoju kości. Jak objawia się niedobór witaminy D u dzieci i z jakimi konsekwencjami zdrowotnymi może się wiązać?

Krzywica - bezpośredni skutek niedoboru witaminy D u dzieci

Najbardziej znanym skutkiem niedoboru witaminy D3 u dzieci jest krzywica, która występuje między 2. miesiącem a 3. rokiem życia. Jest ona bezpośrednio związana z zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforanowej, będącymi efektem niedostatecznej ilości cholekalcyferolu w organizmie.

Pierwsze objawy wskazujące na rozwój krzywicy u dziecka:

• utrata apetytu,
• zwiększone pocenie się główki,
• opóźnione ząbkowanie,
• obniżona odporność i częstsze infekcje,
• niepokój,
• problem z wydalaniem stolca,
• niedokrwistość,
• spadek siły mięśniowej,
• wolniejsze zarastanie ciemienia,
• powiększenie ciemiączek,
• spłaszczenie potylicy.

Zaawansowane objawy krzywicy:

• bruzda Harrisona - deformacja szkieletu w formie zagłębienia klatki piersiowej w miejscu przyczepu przepony i dolnych żeber,
• różaniec krzywiczy - zgrubienie połączeń kostno-chrzęstnych żeber,
• brzuch krzywiczy (żabi brzuch) - brzuch rozlany, symetrycznie uwypuklony po bokach, który jest efektem osłabienia napięcia mięśni ściany brzucha, żołądka i jelit,
• kwadratowa czaszka (caput quadratum) - deformacja czaszki, która polega na pojawieniu się dwóch guzów czołowych i dwóch rogów potylicznych.

Diagnostyka krzywicy odbywa się poprzez przeprowadzenie badań laboratoryjnych (oznaczenie stężenia wapnia, fosforanów, fosfatazy alkalicznej i 25-hydroksywitaminy D we krwi), a w razie potrzeby również badań obrazowych (RTG). Po zauważeniu wyżej wymienionych objawów nie należy samodzielnie zwiększać dawki witaminy D, aby nie przedawkować cholekalcyferolu - leczenie zawsze powinno odbywać się pod opieką pediatry.

Jakie inne konsekwencje zdrowotne ma niedobór witaminy D?

Witamina D jest niezwykle ważna do prawidłowego wzrostu i rozwoju organizmu. Oprócz krzywicy niedobór witaminy D może prowadzić również do innych konsekwencji zdrowotnych, takich jak:

• obniżenie masy kostnej i większe ryzyko złamań,
• zaburzenia w budowie kości, takie jak osteomalacja, osteopenia, osteoporoza,
• nieprawidłowa praca układu odpornościowego i częstsze infekcje,
• zwiększone ryzyko chorób autoimmunologicznych, takich jak cukrzyca typu I, stwardnienie rozsiane, łuszczyca, reumatoidalne zapalenie stawów, nieswoiste zapalenia jelit, toczeń rumieniowaty układowy,
• zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i metabolicznych,
• zwiększone ryzyko nowotworów, m.in. piersi, prostaty, jelita grubego, białaczki.

Jak zapobiec niedoborom witaminy D u dzieci?

Witamina D3 może być dostarczana do organizmu na dwa sposoby: ze słońca i z pokarmu. W tym drugim przypadku źródłem cholekalcyferolu może być zarówno pożywienie, jak i suplement diety.

Synteza witaminy D ze słońca

Głównym czynnikiem wpływającym na syntezę cholekalcyferolu jest ekspozycja na światło słoneczne, a na naszej szerokości geograficznej wystarczająca ilość słońca występuje wyłącznie w miesiącach od maja do września. Trzeba jednak wziąć pod uwagę długość przebywania na słońcu, ilość odsłoniętego ciała i ochronę przeciwsłoneczną (stosowanie kremów z filtrem blokuje syntezę witaminy D). Optymalny czas to 15 minut na słońcu w godzinach od 10:00 do 15:00, przy odsłonięciu 18% ciała (np. T-shirt i spodenki), bez filtrów UV, zachmurzenia i smogu. Przedawkowanie witaminy D w ten sposób jest niemożliwe.

Witamina D w diecie dziecka

Witaminę D3 możemy również dostarczać z dietą, spożywając produkty bogate w cholekalcyferol, takie jak ryby (np. węgorz, łosoś, dorsz, makrela, śledź, tuńczyk), oleje z wątroby ryb, żółtka jaj, margaryny miękkie, produkty mleczne czy napoje roślinne wzbogacone w witaminę D. Podaż cholekalcyferolu z samej diety może być jednak niewystarczająca.

Suplementacja witaminy D dla dzieci

Jedną z najskuteczniejszych metod zapobiegania niedoborom witaminy D jest suplementacja. Witamina D dla niemowląt i dzieci występuje w formie kropli, aerozolu i kapsułek twist-off, dlatego codzienna podaż jest łatwa i wygodna, a suplementację można rozpocząć już od pierwszych dni życia. Skuteczność suplementacji należy regularnie sprawdzać, oznaczając poziom całkowitej witaminy 25(OH)D we krwi - przynajmniej raz w roku.

Piśmiennictwo:

• Karalus J, Chlebna-Sokół D. Optymalne stężenie witaminy D jako ważny czynnik rozwoju i utrzymania prawidłowej masy kostnej dzieci i młodzieży. Endokrynologia Pediatryczna Vol. 7/2008 Nr 2(23): 75–82
• Maciejewska D. Niedobory witaminy D3 u dzieci i dorosłych – jak diagnozować i leczyć? Lekarz POZ. 2020;6(1):83-87
• Rusińska A et al. Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. Postępy Neonatologii 2018;24(1)
• Światło słoneczne i witamina D. Pacjent.gov.pl: https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/swiatlo-sloneczne-i-witamina-d
• Wanke M, Dziechciarz P, Horvath A. Suplementacja witamin u noworodków i niemowląt wg obowiązujących wytycznych Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. Świat Medycyny i Farmacji, styczeń 2009: 32–38